Birkaç saat öncesinde, bir konuyu hafızama kaydetmek için saatlerce ders dinlemiş ve bireysel çalışmalarımda soru bankalarından konuyla alakalı onlarca soru çözmüştüm; artık kelimelerin yerlerini bile kağıda baktığımda algılayamaz hale gelmemle birlikte girdiğim geometri sınavı da artık bulunduğum duruma tuz biber olmuştu. Buna rağmen, enteresan bir şekilde Serkan Karaismailoğlu' nun anlattıklarını dikkatle dinliyor ve konsantrasyon sorunu yaşamıyordum; hatta daha önce anlatmış olduğu tüm konuları, kullandığı terim anlamlı kelimeler de dahil olmak üzere tamamiyle hatırlıyor ve daha önce okuduğum kitaplardan ve diğer öğretici kaynaklardan öğrendiğim bilgilerle mantık haritası çıkarabiliyordum üstelik bu konular hakkında tek bir soru bile çözmemiştim (!)
Bu durumun nasıl gerçekleştiği hakkındaki sorumu "plasebo etkisi" deyip basite indirgeyebilirdim ancak limbik sistemi tam bilmemekten kaynaklanan sorum, limbik sistem hakkında daha çok bilgi edinmemi sağlayacak bir meraka yerini bırakmıştı.
Limbik sistem; beynin hippokampus, amigdala, hipotalamus ve singulat girus bölgelerinin birlikte oluşturduğu yapıdır. Singulat girus, diğer üçüne göre daha arkaplanda olduğundan limbik sistem hakkında genellikle üç yapıdan oluştuğu şeklinde bahsedilir. Şimdi bu yapılara biraz daha yakından bakalım. Kabaca limbik sistem, "duygu kontrolü"nün gerçekleştiği bölgedir. Öfke, korku, seksüel davranışlar gibi hayvani davranışlar bu bölge tarafından kontrol edilir. Şimdi bu sistemi oluşturan yapılara biraz daha yakından bakalım.
Hipokampüs, görselde de görüleceği gibi talamusun altında yer alan, küçük, eğri bir oluşumdur. Filogenik olarak en eski beyin kısımlarından biri olduğunu söyleyebiliriz. Hipokampüs, denizanasını andıran görüntüsü sebebiyle Yunanca' da denizanası anlamına gelen kelimeden (hippocampus) isim almıştır.
Hipokampüs, yakın hafıza ve öğrenme ile ilgili işlevlere sahip olan bir bölge olmakla birlikte çıkarıldığında anterograd amnezi adı verilen öğrenme ve hafıza yeteneğinin kaybolması durumu gözlemlenir. Kısa süreli belleğin uzun süreli bellek haline gelmesi için uyarılar gönderen yer de burasıdır. Bunun dışında yer hafızasının da hipokampüs merkezli olduğu yapılan bilimsel araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Yani İstanbul' da bir yerden bir yere giderken nerede bulunduğumuzu algılamamızı sağlayan ve birnevi navigasyon işlevi gören yegane yapı hipokampüstür. Kadın beyni ve erkek beyni arasındaki bir ufak hipokampüs farklılığından dolayı mekansal algı farklılığı da ortaya çıkmıştır. Bunun için küçük bir deney yapabilirsiniz; sokağa çıkıp insanlara yol tarifi talep ettiğinizde erkeklerin genellikle "Şu kadar metre sonra sola dönün, şu kadar ilerleyin" gibi ifadeler kullandığını, kadınların ise genellikle "Şu renkte bir apartmandan sağa dönün karşısında şu niteliklerde bir görsel çıkacak" gibi ifadeler kullandığını fark edeceksiniz. Elbette her beyin birbirinden farklı olduğu için istisnalar olacaktır fakat genelleme yapmak çok da zor olmayacaktır.
Hipokampüsün hafıza ve mekansal öğrenme dışında duyguların bastırılması (davranış inhibisyonu) görevi de bulunmaktadır ki bu belki de insanlığın evriminin en önemli dönüm noktasıdır. İçgüdüsel davranışları erteleyebilme kabiliyetimiz insan ırkının hayatta kalma mücadelesini galibiyetle sonuçlandırmasını sağlamıştır. İnsan hipokampüsünün bu üstün yeteneği gelecek planları yapmış, yeryüzünde bir medeniyet kurmuştur. Bizler bu günlerde vaktimizi sosyal medyada ve benzeri geçici zevkler ile geçirdiğimizde beynimiz ilkelleşme durumu göstermekte, zevkleri erteleyediğimizde ise gelişme göstermektedir. O halde ne kadar az instagram, o kadar gelişmiş bir zihin.
Yazının daha da uzun olmaması ve çabuk harekete geçebilme isteğimden dolayı limbik sistemin diğer elemanlarını bir sonraki yazılarımda paylaşacağım. Sonrasında ise en enteresan olayları, evrimsel bağlantıları ve günlük hayatta yaşadığımız ve çoğu zaman fark etmediğimiz bazı olayların mekanizmasını şimdi öğrendiğimiz limbik sistem elemanları ile açıklayıp beyin fırtınasında bulunacağız. Muazzam üçlemenin bir diğer bölümünde görüşmek üzere.
